#İŞBİRLİĞİ
Günümüzün trendi stres çarkları ile ilgili bilmedikleriniz
Çok da uzun olmayan bir zaman öncesine kadar, pek bilinmeyen, ama verim-artıran bir araçtı stres çarkı. Fakat bir süre önce, basit ve genellikle ucuz olan, bir parmakla itildiğinde dönmeye başlayan bir cihaz olarak oyuncak sektöründe yerini aldı. Çocuklar ve yetişkinler ona bayılıyorlar, gergin enerjiyi yok ettiklerini ve kişinin odaklanma kabiliyetini artırdığını iddia ediyorlar. Peki bu doğru mu?
İşte stres çarkının nasıl çalıştığını ve neden bu kadar popüler olduğunu da içeren asıl hikayesi…
İlham 1980’de bir mucidin kafasında dönmeye başladı
Florida yerlisi Catherine Hettinger stres çarkını kendisinin icat ettiğini iddia ediyor. Şu an popüler olan stres çarkı, onun yarattığı ve piyasaya girdiği halinden biraz farklı olsa da; Hettinger daha çok “stres çarkı teorisi”nde bir öncü, yada çocukların gergin enerjisini rahatlatan ve odağı artıran bir oyuncağın fikir sahibi konumunda.
Hettinger, 1980’lerde İsrail’deyken bazı sinirli çocukların polislere taş fırlattığını gördüğünü söylüyor. Bunun korkunç olduğunu düşünüp, çocukların dikkatini dağıtan ve sakinleştiren bir oyuncak yapmak istemiş. Hettinger’in aklına gelen ilk fikir, atılınca kimsenin canını acıtmayan yumuşak bir taşmış. Fakat bu fikre hitap eden oyuncaklar çoktan icat edilmişti.
İlk stres çarkı bir disk formundaydı
Hettinger 1993 yılına kadar bu fikirleriyle ilgili pek bir şey yapmamıştı. The Guardian’a verdiği bir ropörtajda, bu dönemde “myasthenia gravis” adı verilen kasları zayıflatan ve bağışıklık bozukluğu yaratan bir hastalıkla boğuştuğunu, hatta bu yüzden normal oyuncakları kaldıramadığı için kızıyla oyun oynayamadığını söylemişti. Buna çözüm olarak, hafif gazete kağıdı ve bantlardan, frizbi tarzı diske benzeyen, konkav uçlu bir oyuncak yaptı. Bu hem eğlenceliydi, hem de Hettinger’in İsrail’de taşla oynayan çocuklarda olmasını dilediği oyuncak kriterine uyuyordu. Sağlığı daha iyiye giderken, sonradan daha dayanıklı maddelerle yaptığı bu oyuncakları Florida’daki fuarlarda sattı ve müşterilerin önerileriyle daha da geliştirdi.
Bunun Florida fuarlarının dışında da bir pazarı olabileceğini düşünen Hettinger, icadını 1997’de bir patentle güvence altına aldı. Düşük teknolojili bu oyuncağı sektörün büyük ismi Hasbro’ya ürettirme girişimi başarısız oldu. 2005’te patentin süresi bitti ve Hettinger bunu yenilemeye para bulamadı. Stres çarkının birinci hayatı bitmişti.
Ancak, 2017’deki topaç modasının uyanışıyla, Hettinger “Klasik Çark”ını tekrar üretime koydu. Ne yazık ki parasal hedeflerine ulaşamadı.
Aynı zamanda Stres Küpü de var
Ancak, Antsy Labs’ın kalabalık fonlama gücüne verdiği tepki ile kanıtlanan, sorunun çözümü Mark ve Matthew McLachlan tarafından bulunan, dikkat dağıtıcı ve odaklayıcı şeylere yönelik bir talep vardı. Ad Week’teki bir ropörtajlarında McLachlan’lar “çalışırken hareketsiz oturmakta güçlük çektiklerini” ve masalarında ne bulurlarsa oynayıp döndürdüklerini itiraf etmişler. Böylece Stres Küpü’nü icat etmişler, ve seri üretime geçmek için 2016’da kampanya başlatmışlar. Bu fonlar sayesinde de toplam 6 milyon dolardan fazla toplamışlar.
İlk gerçek stres çarkı Torqbar’dı
Stres çarklarının bilyeler tarafından dönen üç çatallı halleri genellikle en sık gördüğümüz şeklidir. Bu tarz büyük ölçüde, Scott McCoskery adındaki IT görevlisi tarafından tasarlanan bir oyuncaktan esinlenilmiştir. McCoskery, işteyken sıkılıp dikkatinin dağıldığını, bu yüzden kendini kalem çevirirken veya küçük bir çakıyı açıp kaparken bulduğunu söylemiştir. 2014’te bu gerginliğini atmak için Torqbar adını verdiği, metalden yapılma iki uçlu bir şey yapmıştır. Bunun ortasını tek eliyle tutup, öbür eliyle döndürmüştür. Çoğu insanın aynı kendisi gibi iş sırasında sıkılmamakta zorlandığını farkeden MCoskery, Torqbar’ı internet üzerinden (şirketi olan MD Engineering’den) yaklaşık 300 dolara satışa sunmuştur. Yüksek fiyatına rağmen, bazı zamanlarda talep çokluğuyla baş etmekte zorlanmıştır, özellikle de Forbes’un Torqbar’ı “kesinlikle alınması gereken ofis oyuncağı” olarak adlandırmasından sonra.
Henüz patenti olmadığı için birçok şirket üretebilir
McCoskery’nin çarkları yok satınca, diğer şirketler bu talep ve fiyat fazlalığını (140-250 dolar arası) farketti. Böylece, 2017’nin başlarına doğru birçok şirket stres çarkının hem iki uçlu hem de üç uçlu versiyonunu üretime soktu. McCoskery’nin patent talebi nihayete ermediği için şirketler bunu üretebiliyor. Muhtemelen uzun yıllar boyunca patenti alınamayacak, en azından stres çarkı çılgınlığı sona erene kadar.
Özellikle akıllı telefon parçaları ve aksesuarları yapan Çin fabrikaları bu çarklara olan talebi karşılıyor. Vice’ın bir raporuna göre, orta ölçekli bir operasyonla bile her biri 25 cent maliyetle 10,000 adet çark üretilebiliyor. Toptan satıcılar telefon kabı ve parçaları sattıkları kanal aracılığıyla aynı zamanda bunları satabiliyor.
Stres çarkı nasıl çalışır
Live Science’a göre, stres çarkı bükme kuvvetiyle çalışıyor, bu güç parmağın çarkı itmesiyle sağlanıyor. Bu hareket, içindeki küçük bilyeleri harekete geçiriyor; dairesel bir kanal olan ve çarkın merkezi ile kollarında yer alan bilye yatağının içinde dolaşıyorlar. Bilyeler döndüğü sürece çark da dönüyor, bu da bir süre devam ediyor çünkü bilye yataklarındaki sürtünme veya direnç çok az. Daha çok sürtünme, daha çok direnç yaratır, böylelikle dönme süresi kısalmış olur.
Hiperaktivite bozukluğuna/dikkat eksikliğine gerçekten iyi geliyor mu?
Bu çarkların popüleritesinin kısmen sebebi, bunların bir oyuncak değil, eğitici ve terapi edici bir araç oluşuna dair kanı. Nihayetinde, söylentiye göre gergin enerjiyi alıyor, böylece çocuklar sınıfta daha dikkatini daha çok topluyor ve daha çok ödev yapıyor. Hatta konstantre olmakta zorlanan, örneğin ADHD (dikkat eksikliği yaratan hiperaktivite bozukluğu) teşhisi konulan yetişkinlere yardımcı olduğu öne sürülüyor. Fakat çoğu uzman bunun muhtemelen bir saçmalık olduğunu söylüyor.
Bu yutturmacaya kesinlikle inanmayan grup ise öğretmenler. Çocukların sınıftaki performansını pozitif yönde etkileyecek bir oyuncağın öğretmenler için sinir bozucu ve dikkat dağıtıcı olduğunun kanıtlanması gerçekten ironik.
