İnsan genomunun şifresi çözülüyor. Google’ın yapay zeka laboratuvarı DeepMind, genetik bilimi için çığır açacak yeni modeli AlphaGenome’u duyurdu.
Bu güçlü yapay zeka sistemi, DNA’daki küçük değişikliklerin gen aktivitesi üzerindeki etkilerini tahmin edebiliyor — bu da genetik hastalıkların anlaşılması, ilaç geliştirme ve kişiselleştirilmiş tıpta büyük bir devrim anlamına geliyor.
AlphaGenome Nedir?
AlphaGenome, 3 milyar genetik harften oluşan insan DNA’sının işlevini çözmeyi amaçlayan ilk kapsamlı açık yapay zeka modelidir. DeepMind Araştırma Başkan Yardımcısı Pushmeet Kohli, bu modelin “genomu anlamanın getirdiği birçok zorluğu bir araya getiren ilk sistem” olduğunu belirtiyor.
Ne İşe Yarıyor?
Model, DNA’daki varyasyonların bir genin ne kadar aktif olacağını tahmin ederek araştırmacıların şu soruları yanıtlamasına yardımcı oluyor:
Hangi genetik mutasyonlar bir hastalığa yol açabilir?
Hangi varyantlar zararsız ve hangileri potansiyel olarak tehlikeli?
Hangi genlere hedefli tedavi uygulanabilir?
Bu sorular daha önce aylar süren deneylerle yanıtlanabilirken, AlphaGenome ile dakikalar içinde tahmin yapılabiliyor.
Memorial Sloan Kettering Kanser Merkezi’nden hesaplamalı biyolog Caleb Lareau, AlphaGenome’un “bugüne kadarki en güçlü araç” olduğunu söylüyor. Lareau, “Binlerce varyantı sıralayabiliyoruz ama hangilerinin gerçekten etkili olduğunu belirlemek çok zor. AlphaGenome bu süreci hızlı, etkili ve öngörülebilir hale getiriyor.” diyor.
Ne Gibi Hastalıklarda Kullanılabilir?
Nadir genetik hastalıklar
Kanser türleri (özellikle mutasyon yoğun hastalar)
Alzheimer, Parkinson gibi kompleks genetik hastalıklar
Münih Teknik Üniversitesi’nden Prof. Julien Gagneur ise bu tür modellerin kanserin genetik kökenini anlamada önemli rol oynayacağını belirtiyor.
AlphaGenome Ne Değil?
AlphaGenome, kişiye özel sağlık tahminleri veya atalarla ilgili bilgiler sunan 23andMe tarzı bir araç değil. Yani bu sistem, “10 yıl sonra hastalanacak mıyım?” sorusuna yanıt veremez. Google, modelin kişisel genom tahmini amacıyla geliştirilmediğini ve bu alanda doğrulama yapılmadığını açıkça belirtiyor.
AlphaGenome’un temelinde, Google’ın GPT-4 gibi büyük dil modellerinde de kullanılan transformer (dönüştürücü) mimarisi yer alıyor. Model, kamuya açık dev bilimsel veri setleriyle eğitildi. DeepMind’ın Nobel ödüllü AlphaFold modelinin geliştirilmesinden sonra gelen bu model, şirketin tıp ve biyoloji alanındaki en iddialı adımlarından biri.
Google, AlphaGenome’un ticari olmayan kullanımlar için ücretsiz olarak sunulacağını ve modelin tüm detaylarını ileride paylaşacağını duyurdu. Ticari kullanım için ise biyoteknoloji şirketleriyle özel iş birlikleri planlanıyor.
DeepMind CEO’su Demis Hassabis bir gün tamamen dijital bir hücre simülasyonu kurmayı hedefliyor. Kohli’ye göre AlphaGenome, bu yolda önemli bir “kilometre taşı”. “Henüz hücreyi tamamen modelleyemiyoruz ama DNA’nın daha geniş anlamını çözmeye başlıyoruz.”
